1. De aanleg van de Rijksstraatweg van Zutphen via Vorden, Ruurlo en Winterswijk naar de Pruisische Grenzen. 1826 – 1830

Op bovenstaande verpondingskaart van 1807 vallen enkele zaken op, ten eerste de ten noorden van het dorp liggende, toen nog onontgonnen, heidevelden en ten tweede de weinige bomen in die tijd, zelfs zo weinig dat de bomen die er toen al wel stonden, speciaal op de kaart waren ingetekend, bijna onvoorstelbaar in de nu zo lommerrijke streken rondom Vorden.

Het traject tussen Wientjesvoort en Ruurlo, of je nu de zomerweg door de Ganzensteeg, of de winterweg door de Branderborgersteeg nam, beiden hadden in natte tijden zeer slechte, natte en moerassige stukken.

Voorbij Ruurlo was er eigenlijk geen weg richting Groenlo en Winterswijk. Een karrenspoor door de daar aanwezige enorme venen en moerassen was soms in de zomer wel eens begaanbaar maar meestal moest er voor een fikse omweg over Borculo gekozen worden.

Reizigers vanuit Zutphen naar Winterwijk gingen in die tijd al helemaal niet over Ruurlo, maar namen de veel hoger gelegen route over Hengelo(G) en Aalten, of Lichtenvoorde.

Plannen maken en ideeën opperen is in de politiek van alle tijden, zo ook hier, want al in 1782 voelde men de noodzakelijkheid om de weg van Zutphen naar Winterswijk te verbeteren en toen Koning Lodewijk Napoleon in het begin van de 19^e eeuw een “diensttournée”door Gelderland maakte werden de plannen aan hem voorgelegd en zelfs door hem goedgekeurd, maar het bleef bij plannen en partiële verbeteringen.

In1817 werd er op aandringen van de beide provincies Gelderland en Overijssel een commissie benoemd die samen met de betreffende burgemeesters plannen moesten ontwikkelen voor middelen “ter verbetering van de wegen op Duitsland welke niet van Rijkswege onderhouden worden”.

Maar het duurde nog negen jaar voordat de kogel door de kerk ging in het Koninklijk Besluit van 11 september 1826:

Wij Willem, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Groot Hertog van Luxemburg, enz. enz. enz.

Hebben goedgevonden en verstaan:

1. Aan de Heer A.P.R.C. van den Borch van Verwolde Octrooi te verlenen tot den aanleg der wegen van Zutphen naar Deventer en van Zutphen naar de grenzen en zulks met bepaling dat de nadere gedetailleerde rigting dier wegen aan Onze goedkeuring zal moeten worden onderworpen en dat dezelve zullen moeten loopen over de navolgende hoofdpunten als:

1. van Zutphen over Gorsel naar Deventer
2. van Zutphen over Vorden, Ruurlo, Groenlo en Winterswijk naar de grenzen”.

De heer van den Borch van Verwolde was Staatsraad en Districtcommissaris.

De Koning verleende een subsidie van ƒ 150.000,-- en kwam met aanvullende bepalingen die er op neerkwamen dat alle verdere kosten, zoals klinkers, bruggen enz. “geheel door de geoctrooijeerden zullen moeten gedragen worden, zonder eenige verdere aanspraak te maken op eenig meerdere subsidie uit ’s Rijks kasse”.

De weg moest dus betaald worden uit de opbrengsten van tollen, die bij de steden, en verder om de 5 kilometer geplaatst mochten worden.

Op Vordens grondgebied waren er langs deze weg drie tollen, tegenover de Kruisdijk, net voor de Wientjesvoort en in ’t Medler op de kruising met de Schoneveldsdijk.

Opvallend hoe smal hier de weg was, 4,2 meter.

Ik heb wel eens gehoord dat er nog een tol was en wel in het afgebroken huis van Bijenhof/Huisman aan de Zutphenseweg, waar nu De Steege begint. Dit huis stond wel heel erg vlak langs de weg, maar verder heb ik daar nog geen nadere aanwijzing voor het bestaan van een tolhuis kunnen krijgen.

Verder bepaalde de Koning dat er onmiddellijk diende te worden begonnen met het maken van een volledig plan voor de aan te leggen wegen, geadviseerd door de Ingenieurs of geëmployeerden van de Waterstaat en onderworpen aan nadere goedkeuring van de Koning.

Tolhuis dat stond langs de Zutphenseweg tegenover de Kruisdijk.

1826: het jaar van de voorbereidingen.

In de praktijk bleek echter dat men al lang met de voorbereidingen was begonnen, want in een verzoek aan de Waterstaat van maart 1826 vraagt Van Der Borch om te mogen bestraten “den grooten weg der 1^ste klasse, no 8, van Deventer over Gorssel naar Zutphen en den provincialen weg der 1^ste klasse van laatstgenoemde stad over Vorden en Ruurlo tot Winterswijk”.

Onderhand was er door de Waterstaat een globaal plan uitgewerkt waarin het gekozen tracé grotendeels de bestaande wegen volgde en op het moeilijke traject Vorden – Ruurlo werd er voor gekozen door de al bestaande lanen van de daar aanwezige landhuizen Medler, Wiersse en huize Ruurlo te gaan.

Deze bestaande lanenstelsels waren door de landheren al in de 18^e eeuw aangelegd, ze hadden een verhoogd zanddek en aan beide zijden sloten voor een goede afwatering, dat waren relatief goede wegen, waar de reiziger in het natte seizoen dankbaar gebruik van maakte. Alleen sloten ze niet of nauwelijks op elkaar aan dus moesten er onhandige kruip door en sluip door weggetjes gebruikt worden om van de ene laan in de andere te komen, maar ja, alles is beter dan natte voeten natuurlijk.

Het kostenplaatje.

In Warnsveld was men heel positief over het initiatief en even zuinig bij het trekken van de portemonnee, maar particulieren droegen ƒ 27.100,- bij, waaronder ƒ 2.000,- van J.A. van Dijk, eigenaar van buitenplaats ’t Velde.

Ook instellingen in Zutphen, zoals Oude en Nieuwe Gasthuis, Bornhof, St. Antonijs Grote Broederschap en Burgerweeshuis droegen bij in het benodigde kapitaal.

De gemeente Vorden liep over van enthousiasme zoals te lezen valt in onderstaand schrijven “waardoor aan deze streken een geschikter communicatie met de naburige steden mogelijk wordt en de nijvere Ingezetenen dus de vruchten zullen kunnen plukken en, dewijl men algemeen wenscht, de steenstraat door ’t bewoonde gedeelte, Wiersse, Medler, Mossel, Veldwijk, bijzonder door het dorp Vorden komen zal.”

Vooral dat was voor de inwoners van het dorp van groot belang, dus niet de Oude Zutphenseweg volgen maar het nieuwe tracé door het dorp.

Van de bijdrage in de kosten door de gemeente Vorden zal men toen wel niet wakker gelegen hebben want met moeite kon er een bedrag van ƒ 1.500,- bij elkaar geschraapt worden, echter de bijdragen van de gegoede landeigenaren en zelfs de minder gegoede ingezetenen logen er niet om, er kwam maar liefst een bedrag van  ƒ 36.000,- ter beschikking.

Al op 2 februari 1827 wordt bij koninklijk besluit toestemming gegeven voor het aanleggen der weg.

Daarna begon de verwerving van de benodigde gronden en dat verliep voorspoedig en grotendeels op basis van minnelijke schikking met de grondeigenaren, slechts in enkele gevallen was onteigening nodig.

Zoals op de schets duidelijk te zien is wilde men graag een wegprofiel met een totale breedte van 22 m. maar dat bleef een droom voor de plannenmakers, zoals blijkt uit een schrijven van de Commissarissen van de Weg aan de Gouverneur van Gelderland: “Commissarissen hebben niet meer onteigent of kunnen onteigenen als 10 el ter zake dat de eigenaars wel gronden ter algemeene nutte, maar geensins tot voor landerijen nadeelige beplanting wilden afstaan”.

De maten waarmee men in 1817 werkte: 1 el = 1 meter; 1 palm = 1 decimeter; 1 duim = 1 centimeter; 1 streep = 1 millimeter.

Uitgedrukt in tegenwoordige maten zag het bestek voor de weg er als volgt uit:

4,2 meter voor de rijbaan, daarlangs aan iedere kant een grasbaan van 2,9 meter, zodat een totale obstakelvrije zone van 10 meter ontstond. Daarbuiten lagen dan de taluds voor insnijdingen en ophogingen en soms de bermsloten. De totale breedte van dit ideale profiel was dus 18 meter. Waar de grond goedkoop was kon een dwarsprofiel van 22 meter aangekocht worden, waarbij aan één of aan beide zijden een houtwal kon worden aangelegd. Deze breedte van 22 meter is alleen bereikt in delen van het bijna-niemandsland tussen Ruurlo, Groenlo en Winterswijk.

In onze streken, tussen Warnsveld, Vorden en Ruurlo verkreeg men de minimaal benodigde breedte van 10 meter en daarmee basta! Ook weigerden de eigenaren van bouwlanden langs de weg om de Staat toestemming te geven voor beplanting, want dat was ten nadele van hun grond en gewassen.

Over die beplanting is trouwens, nadat de weg gereed was, in 1830 en 1831 nog een enorme ruzie uitgebroken tussen 2 overheidspartijen, namelijk de Commissarissen van de Weg, die alleen nog het financieel beleid voerden en het Amortisatie Syndicaat, dat tot taak had de nieuwe rijkswegen te beheren en waarin de Koning een zeer grote invloed uitoefende. Dit Syndicaat wilde langs de hele weg beplanting met bomen en de andere partij was daar tegen, evenals de aangelanden, zoals we al gelezen hebben.

Dit heeft geleid tot een erg versnipperde beplanting langs onze rijksstraatweg en dat is tot op de dag van vandaag nog goed te zien, b.v. hele stukken langs de Zutphenseweg zijn aan weerskanten beplant met eiken, behalve in de bebouwde kom, daar staan alleen bomen langs de zuidkant van de weg. Langs de Ruurloseweg staan op de Enk helemaal geen bomen, verderop weer gedeelten wel aan één kant en bij het Medler en de Wiesse werd de beplanting door de landgoedeigenaren bepaald en verzorgd, evenals in de Ruurlose lanen.

De aanleg van het definitieve tracé van Zutphen naar Wientjesvoort

“Van af de buitenvestingwerken van Zutphen in een regte lijn tot de tolbrug en van daar op den ingang van het dorp Warnsveld en de straat in het dorp volgende zo ver die met keien is bestraat. Van daar den bestaanden weg in een cirkelvormig beloop langs Baank en De Kap”.

De nieuwe weg zou dat tracé volgen en was ook zo ingetekend op de tekening, maar om onbekende redenen is dat plan op het laatste moment veranderd. Het definitieve traject ging nu bij de Kappe rechtdoor tot aan de al lang bestaande middenlaan van buitenplaats ’t Velde en daar door die laan naar rechts, voor langs het Jachthuis.

Tolhuis aan de Vordenseweg in Warnveld, net naast hotel Het Jachthuis.

 Waar deze laan de laak kruiste werd een nieuwe brug gelegd.

Op dit punt werd het werk op 24 juli 1827 tijdelijk beëindigd, zo meldt Ing. Dibbets, “zo ter voorkoming van nodeloze schade aan de eerlang rijp geworden rogge, als ter afwachting van een beslissend alignement voorbij de buitenplaats het Velde”.  

De ononderbroken lijn geeft het definitieve traject tot Wientjesvoort aan

Het traject van ’t Velde naar Vorden was een van de eenvoudigste stukken van het tracé van de nieuwe rijksstraatweg.

Duidelijk is in ieder geval dat men op meerdere plaatsen tegelijk aan het werk was, hetgeen mede blijkt uit een rapport van Ing. Dibbets op 22 mei 1827 waarin hij meldt: “Het punt van aanvang der werkzaamheden heeft plaatsgehad aan de Hakkerij nabij Vorden vanwaar dit werk regelmatig door de Heijde is vervolgd tot aan de bebouwde gronden van de Eijerkamp, de aspro priatie van dit terrein nog niet hebbende plaats gehad, is men weder aan de Hakkerij voord begonnen en door de bestaande alleeën tot nabij Vorden gewerkt, alwaar de grond op de meeste plaatsen slechts eene egalizering vereischte, door de bouwlanden voor Vorden met eene regelmatige toog volgens de kaart gewerkt zijnde, heeft men in het dorp zelve ook de amotien en verbredingen gedaan welke den aanleg dezer weg vereischte”.

Wat komen we nu te weten uit dit deel van het rapport?

De Hakkerij is een bekende naam die hoort bij de boerderij die links aan de Zutphenseweg staat tegenover de villa Pax. Van daaruit richting Warnsveld was er alleen maar heide tot aan boerderij Eijerkamp, dat is de boerderij annex manege links van de weg en staande vlak bij de huidige rotonde in de rondweg om Zutphen.

Vanaf de Hakkerij naar Vorden geen heide meer maar bomen langs de bestaande weg, want er wordt gesproken over “alleeën”, en vlak voor het dorp Vorden bouwlanden. Dat moet dan, komend vanuit het dorp, rechts van de weg geweest zijn tot aan de Mispelkampdijk, want op dat stuk hebben ook later nooit bomen langs de weg gestaan, dit in tegenstelling tot de linkerkant waar wel bomen staan. Aan die linker kant waren vroeger dus waarschijnlijk weilanden en dan waren bomen kennelijk geen bezwaar.

Op de zeer gedetailleerde verpondingskaart uit 1811  is duidelijk te zien dat de doorgaande wegen in Vorden oorspronkelijk een driesprong vormden.

Burgemeester Gallée benoemt die routes in 1815 als volgt:                                                                                                                                  

“No 1: De weg van Zutphen over Warnsveld, Vorden, Hengelo, Zelhem, Halle naar Winterswijk, Aalten en elders.

No 2: De weg van Zutphen, Warnsveld, Vorden naar Ruurlo en elders “.

Hieruit blijkt dus dat de nieuw aan te leggen rijksstraatweg zorgde voor een veel directere route naar de regio voorbij Ruurlo, met name richting Groelo.

Het tracé door “de kern” van Vorden wordt als volgt omschreven:

“Door het dorp, met eenige opruimingen om de strekking een goede loop te geven, tusschen de huizen en hoven van Mellink en Elshof tot aan het einde van hetzelve”.

De haakse bocht, die in de komende jaren te realiseren reconstructie van de dorpskern, als verkeersremmende maatregel weer in ere hersteld zal gaan worden, werd dus in 1827 met het tegenovergestelde doel, een betere doorstroming van het verkeer, verwijderd.

Ziezo, vanaf 21 november 1827 kon men in Vorden zowel in de zomer als in de  winter met droge voeten het dorp door, wat een vooruitgang!

Rechts hotel Ensink en links de overtuin en dan bakker Schuppers

Voor het algemeen belang van het dorp Ruurlo echter achtte hij het beter dat de nieuwe route vanaf de Wiersse dwars door het dorp zou komen te lopen, zoals dat in plan één de bedoeling was.

De ononderbroken lijn geeft het definitieve traject tussen Wientjesvoort en Ruurlo aan.

Het laatste stuk van de nieuwe weg zou komen te lopen door de bestaande laan van kasteel Ruurlo naar het dorp, waar ze aansloot op de nog maar net gereed gekomen nieuwe route door het Ruurlose Broek naar Groenlo.

Op 2 februari 1827 besliste Brussel/Den Haag en koos de goedkoopste oplossing, namelijk door de lanen van Huize Ruurlo en de Former Allée.

Boerdeij Kleine Forme in de Former Allée onder Ruurlo.

De aanleg van het definitieve tracé van Wientjesvoort naar Ruurlo.

In juni 1827 was de aarden baan in het traject Warnsveld – Wientjesvoort al voor het grootste deel klaar en werd er begonnen met het traject Wientjesvoort – Ruurlo.

Ingenieur Dibbets meldde dat er in het dorp Vorden 312000 stenen zijn aangevoerd en voor de aleeën voor en nabij den Huize Ruurlo een onbepaald aantal.

In november 1827 was de aarden baan tussen de Wientjesvoortsche brug en het begin der allee van Ruurlo klaar en in decemder was de hele aarden baan tussen Zutphen en Ruurlo gereed, inclusief het deel bij boerderij de Eijerkamp.

In april 1829 was men met de aanleg van de bestrating boerderij Groot Hellinger al gepasseerd, terwijl “van hier voorbij de Huize de Wiersse over eene lengte van 1800 Ellen het nog onbestraate gedeelte aangevoerd zijnde met veldsteenen van de Fabriek in Neede”, en in datzelfde jaar werd de bestrating voltooid.

Door de venen en woeste gronden van Ruurlo naar Groenlo en Winterswijk.

Dit gedeelte zal ik hier niet behandelen, alleen een globale indruk van het werk.

Wat hier opvalt zijn de lange rechte stukken weg met een veel grotere breedte en een regelmatige beplanting met eiken. Het rijk kon hier de benodigde grond bijna voor niets in handen krijgen.

Naast het eigenlijke weglichaam zijn er hier en daar ook nog vier meter brede stroken aangelegd, beplant met hakhout en opgaand geboomte. Dit ter bescherming van de weg en de reiziger tegen winterse stormen en sneeuwjachten op deze enorme open en onherbergzame vlakten.

De rijksstraatweg in de 20^ste en 21^ste eeuw.

In de bijna 200 jaar dat deze weg ter ontsluiting van onze streken nu bestaat, is er betrekkelijk weinig aan veranderd.

Natuurlijk hebben er de nodige aanpassingen plaatsgevonden, die het enorm toegenomen vervoersaanbod van tegenwoordig vereist, maar het eigenlijke traject is nauwelijks veranderd.

Uit mijn jeugd toen wij, Vordense schooljeugd, elke dag per fiets in lange slierten naar de diverse scholen in Zutphen trokken, kan ik mij nog goed herinneren dat bijvoorbeeld bochten zoals bij Weezenlo en Karsenberg er schuiner en ruimer ingelegd werden.

Ook de kruising bij Huize ’t Velde, vroeger een driesprong met zo’n driehoek van gras in het midden, is aangepast aan de moderne verkeerseisen.

Situatie langs de Zutphenseweg in de winter van 1938 -‘39

In Vorden kan ik me nog goed herinneren dat er een stuk van de Zutphenseweg bij opdooi na een vorstperiode altijd gedeeltelijk met borden afgezet moest worden, omdat de straatklinkers dan rechtop in de blubber stonden. Als de vorst dan weer uit de grond was getrokken werd dat stuk weg er weer opnieuw ingelegd. Ruim gezien  betrof dat het stuk weg van de Kroezeboom tot aan de Strodijk, met het slimste stuk nabij Villa Nuova.

In 1964 is dat gedeelte van de Zutphenseweg toen definitief aangepakt en is de ondergrond in zijn geheel een meter diep uitgegraven en van beter zand voorzien. Tevens zijn er toen grotere klinkers gebruikt, meldde mij Ton Albers, die daar toen woonde en die hele operatie van begin tot eind heeft kunnen aanschouwen.

In zijn fotoboek “Honderd jaar Zutphenseweg” heeft hij aan dit onderwerp ook ruime aandacht besteed.