Den heuistamper (hooistamper in ’t A.B.N).
Wim Jansen.
Inleiding.
Ik heb geprobeerd om dit stukje in het plat Achterhoeks te schrijven.
Dit tot voor kort een dialect genoemde taaltje, maar dat echter sinds 1998 een in Europa erkende taal en officieel het ‘Nedersaksisch’ mag heten, is eigenlijk mijn eerste taal. Ik beheers het veel beter dan het Nederlands, dat ik pas vanaf de lagere school heb geleerd. Ik ben er namelijk de eerste zes jaren van mijn leven mee opgevoed/opgegroeid. Bij ons thuis werd vrijwel uitsluitend ‘plat’ gesproken, evenals dat in de naaste familie van mijn moeders kant het geval was, dit in tegenstelling met de familie van mijn vaders kant waarvan met name mijn oma vond dat je vooral ‘netjes’ moest praten. Belachelijk vond ik dat, hoezo, ‘netjes’? Bij die tak van de familie kwam ik daardoor dus automatisch ook veel minder vaak binnen lopen, logisch, toch?
Aangezien ik dit stukje ook wil plaatsen in de Vordense Kronyck, het verenigingsblad van de vereniging Oud Vorden lijkt het mij goed om dit nu eens in het Nedersaksisch te doen. Zij hebben namelijk in hun statuten staan te streven naar onder andere het behouden van het lokale dialect en wat is er dan beter dan in die taal een stukje als dit te publiceren?
Ik wil jullie evenwel echter best verklappen dat spreken in onze Nedersaksische taal vele malen eenvoudiger is dan er in te schrijven, dat valt om de bliksem niet mee.
Nou, daar gaat ie dan!
Vrogger, sorry maor oldere leu zoas ikke kunt alleneg maor over vrogger schrieven, behalven de echte schrievers dan, natuurlek.
Dus vrogger, toen wielle nog jonk waren, zo’n drie generaties gelejen onderhand, was et heel gewoon dat de kinder thuus al vrog met hielpen met de dagelukse bezegheden dee ter noe eenmaol in een huusholding mot gebeuren. En daor is, duch mien, ok helemaole niks mis met, want tied um te spöllen bleef ter altied nog zat over en ‘kinderarbeid’ ko’i dat toch ok nauweleks nuumen, wel dan?
A ‘j uut schole kwammen wodden allereerst verplicht de nette klere uut e’daon en oew dagelukse klofjen an e’trokken.
Oew moeder had dan onderhand al een paar snee brood met suuker, of, as et ter an zat, iets van ‘t varken, kopkeeze(hoofdkaas) of zo iets, klaor e’zet, want a’ j uut schole kwammen dan rammelen ie altied van den honger. Ik bun in de loop der jaoren al een hoop vergetten maor dat herinner ik mien nog as de dag van gister!
A ‘j mazzel hadden dan was ter thuus niks gin biezunders an de hand en moch ie de buurte in um met de buurkinder wat te gaon ondernemmen.
Voetballen was natuurlek altied favoriet en dat gebeuren dan vake bie ons naost veur het hekke van de botterfabriek bie ons of op het Empo-veldjen. Dat was een grösveldjen an de Enkweg, waor at now die riege huuze en de muziektente staot , die bunt in de 50-er jaoren e ‘bouwd. Dat was veur ons blagen een echten strop, maor jao, der mossen toch erges huuze kommen, want het woninggebrek was toen enorm hoge en dus völle belangrieker dan een trapveldjen veur ons blagen. Ik kan mien tenminstens niet herinneren dat wielle daorveur toen op de barricades bunt e'klommen!
Maor vake ok wazzen der thuus een paar handjes, klein of iets groter, van harte welkom um b.v. oew moeder te helpen met brummels (bramen) of stekkebeazen plukken, rooie beazen af te ritsen of de riepe proemen uut de beume te schudden, ik nuume maor wat op. Der was eigelek thuus altied werk zat, want iederene had wel een stuksken tuin en verbouwen alles umme te etten zelf, gruunte en veural ok aerpel (aardappels).
Veural die aerpel zorgen nao den oorlog veur een groot probleem want der kwammen coloradokevers in, echt heupe coloradokevers!
Die hadden wielle in Holland nooit e ‘had, de leu zeien dat die tiedens de bevrijding met de bevrijders wazzen met e’ lift vanaf de andere kant van de Atlantischen Oceaan.
Daor was in het begin ok weineg tegen te doene, want het latere vergif dat gebruukt wier um die kevers uut te roeien mos eers nog uut e’vonnen wodden. Der zat dus niet völle anders op dan al die kevers en hun larven van de earpelplanten af te plukken en ze daornao umme zeep te brengen, hetzij doodtrappen, verzoepen of verbranden, jao, wat mos ie der anders met? Veural wielle kinder hebt de eerste jaoren een aardeg zakcentjen verdiend met zat zuuken en over de kling jagen van coloradokevers, ik wette het uut ervaring. Mien vader had in ‘t begin de aantallen kevers wat te leage in e’ schat want ik kreeg toen een cent per gevonden kever. Nou, in drie middagen had ik ter al meer dan viefhonderd e’ vangen en kreeg ik, zoas beloofd vief gulden uutbetaald, een enorm kapitaal in die dagen en genog umme elken middag een ijsjen te halen bie Fietjen Hartman, die s’ zomers met de ijscokaore van eur vader, bakker Hartman van de Reurlseweg, bie de Vordense kerke ston. Dat ijs dat bakker Hartman verkoch was een soort softijs, hartstikke lekker ok en wielle blagen neumen dat ijs ‘scheerzepe’. Dat in vergelieking met dat harde ijs met een wafeltjen an beide kanten van Anton Hunink uut Deventer dat an de man e’ brach wier deur een oldere man die wielle Buikie nuumden, zien eigenluke name wet ik niet meer, want ik nomme altied dat lekkere ijs van Fietjen.
A’j uut oew spaorpötjen en kwartjen metnommen naor het dorp dan ko’ j natuurlijk een ijsjen van een kwartjen kopen, maor dat was niet zo erg verstandeg. Nee, ik nomme der twee keer ene van een dubbeltjen en dan nog ene van vief cent, want dan kreeg ie völle meer ijs veur oew geld!
Die twee ijsverkopers stonnen broederlek noast mekare veur de Vordense kerke, dus iedere klant had toen al de luxe da’ j konnen kiezen uut twee soorten ijs, hard ijs van Buikie of scheerzepe van Fietjen, wat een riekdom al in die tied, of niet dan!
Trouwens, nao die eerste ronde kevers zuuken werd de beloning, zonder eneg overleg terug e ’brach tot een gulden veur een hele middag kevers vangen.
Enkele jaoren later hoefden wielle kinder gin coloradokevers meer te vangen want toen was ter onderhand een middeltjen uut e’ vonnen waorvan die kevers niet overleafden. Toen ko’ j kearls tussen de riegen earpels deur zien lopen met zo’n handspuite op de rugge en wieren alle planten, en vanzelf ok de kevers, met vergif onder handen e’ nommen.
Weg zakcenten veur de kinder maor daorveur in de plaatse een goed wekloon veur disse kearls, een goeie zaak, duch mien (noe).
Die kearls kregen trouwens, as ze de wind tegen hadden, wel een heel biezunderen gealachtegen kleur, dezelfde kleur as het vergif waor met zielle die kevers umme zeep hielpen. En of dat noe wel zo goed was veur hullie gezondheid, ik hebbe der mien twiefels over!
Noe bun ik mien dorpse beleavenissen ant vertellen maor bie kinder van de boeren ging et er natuurlek völle extremer an toe.
Die hadden al völle eerder hunne dagelekse karweitjes um op te knappen en ik herinner mien nog vaag de tied op de leagere schole vlak nao de zommervakantie dat de boerenkinder een wekke of zes extra vakantie van schole hadden umme te helpen met het van het land halen van de oogst, earpelvakantie of zo iets worden dat toen e’ nuumd. Dat was heel andere koeke dan coloradokevers vangen. De rogge , haver en andere zaken mossen van het land af, de vrouwleu en de oldere dearns hielpen met rogge binden en de oldere jonges werd e ‘leerd hoe a’j met de zeise of met de zicht en pikhaok umme mossen gaon. De kleinste kinder konnen al gauw helpen met aoren te zuuken, want ter ging eigenlek niks verloren op de boerderieje.
Ok in de tied van het grös maaien en binnen halen werden de kinder waor neudeg in e’schakeld. Mien vader had maor een klein bedriefken maor as het heui uut de weidens kwam dan mos dat op de zolder op e’ slagen worden, Veural as de oogst met e’ vallen was dan mossen wielle kinder met de zolder op umme het heui goed an te stampen onder de pannen, anders kwamp ter an ’t ende van de rit ruumtegebrek.
En daorover geet eigelek het vervolg van dit stuksken.
Mien vader, een dorpsen keuterboer dus eigenlek, zien kippenbedrief met zeshonderd kippen en de boomgaard, waren de hoofdgedeelten daorvan. Verder één of soms ok wel twee koeien en een varken, dat was het wel zo’n betjen. Natuurlek gin peerd en zo, daor was gin werk veur.
Maor helemaols zonder ko’j daor niet, want der wazzen karweitjes waorbie a ‘j gewoon een kaore met een peerd neudeg hadden, zoas de inhold van de mestvaalte over het land brengen, of de opgetrokken knollen bie huus halen, zukke zaken dat ko’j haost niet zonder peerd en kaore.
Maor met dat probleem hadden de boeren op de kleine pleatskes buutenaf dus ok te maken, maor dat was in eerdere jaren al op e’ löst. Die kleine boertjes, dagloners e’ nuumd in die dagen, deden waor neudeg betaald werk bie de grotere boeren in de buurte en daor heuren ok, in overleg natuurlek, het eventuele gebruuk van peerd en kaore bie.
Mien vader had, denk ik noe, daor een afspraak over e’ maakt met Albert Tjoonk van boerderieje t’ Garmel in Mossel.
Der waren ok angetrouwde familiebanden tussen de Tjoonks en de Schuppersen uut Vierakker van jaoren terugge.Ok waren der contacten die mien opa, bakker Schuppers in de Dorpstraote, had met boeren uut de umgeving. Die kwammen zundagssmarges naor het dorp en stalden dan hun gerei daor bie een winkel of herberg, zoas Schuppers en café Wahl an de overkante van de Dorpstraote, dan gingen ze naor de kerke en zatten nao tied daor an de koffie of achter een borreltjen, terwiel de vrouwleu ondertussen wat boodschappen deijen.
Mien vader was thuus in Laag Keppel opgegruujd tussen de peerde, want ziene vader zowel als ziene opa hadden daor een boederieje/annex stalholderieje gehad, dus den kon heel goed met peerde overweg. Dan worden der, zo neudeg, een van de peerde met een kaore op e’haald bie het Garmel.
Later leende mien vader ok wel es het peerd en kaore bie Maalderink op Mispelkamp, zelfs in 1945 een keer een riejtuugjen, waor wielle mee op visite gingen bie familie in Wichmond.
s ’Winters, as onzen enigsten koe noodgedwongen worden dreuge e’zet, haalden mien zuster of ik ok melk bie Tjoonk, kortumme, ik liep daor geregeld en ging met de zunnes van Albert Tjoonk mee op de kaore en dan mog ik soms ok wel es de teugels vaste kollen, ja, dat was et natuurlek helemaols, dat snapt ielle wel!
Op een keer, toen ik daor weer es wazze, wodden het heui binnen e’haald en dat ging op deale deur het gat naor boaven en op de balken. Ik liepe daor tussen rond te huppelen en dat was vanzelf niet helemaols ongeveurlek, zo’n spring in het veld dee niks gewend was mos dufteg in de gaten e’hollen wodden.
Tiedens het thee drinken in de kökken kwam ter ene van de kearls 'zogenaamd' met de vraoge wie de heuistamper de leste tied e’ zeen hadde. Der wodden over en weer op deur e’ praot, maor den heuistamper bleef uut zicht.
Toen wier der beslotten dat dat een mooi klusjen veur mien zol waen, want bienao zeker was den heuistamper bie de buurleu op boerderieje Menkhorst.
En zo gezegd en gedaone ging ik met mien fietsken op pad naor Menkhorst, maor daor was den heuistamper niet meer, ze dachen dat e dan wel bie De Voskoele zol waen. Ok daor natuurlek pech, gin heuistamper. Grote kans dat e bie Lentink in De Leuke zol waen, maor, o, pech, ok daor was e niet.
Ik bunne wieters bie alle boerderiejen in De Leuke langs e’wes en bie den lesten stuurden ze mien deur naor Eskes op Voskamp. Daor heuren ze mien hele relaas es an en begonnen toen te lachen. “Mien jonge, ze hebt oe bie de bene e’had maor het is noe wel mooi e’ wes. Ik zal oe effen een snee stoete maken want ie zult onderhand wel wat lusten en dan gao’ j daornao maor haeneg an op huus an”.
Zo kwam an mien zuuken naor den heuistamper een ende en drop ik, koeze dee ik ware, af op huus an. Of ik et daor, uut schaamte, wel ens verteld hebbe wet ik niet meer, maor ik had mien lesjen wel e’ leerd.
Hoe völle buuls zoas ikke zult ondertussen op disse maniere bie de bene e’nommen waen? Ontelbaor völle, duch mien.
In ieder geval heb ik zo’n drie generaties terugge al een halven middag naor een toestel lopen zuuken dat, zo wiet as ik noe wette, tot op heden nog steeds niet is uut e ‘vonnen!
Ha’k dat onderhand zelf maor e’ daone, dat had mien vaste wel een groten zak met vol klamotten (=geld) op e’ leverd.
Maak jouw eigen website met JouwWeb